O‘zbekistonda tovar-transport yuk xati: 1-T shaklidagi namunasini yuklab olish

Tovar-transport yuk xati chetdan kelgan tashuvchi jarayonda qatnashsa yoki yuk tranzit bo‘lib o‘tsa zarur hisoblanadi. 1-T shaklidagi TTN blankini ushbu sahifadan bepul yuklab olishingiz mumkin.

Maqolada ushbu hujjatni O‘zbekistonda to‘ldirish va qo‘llash bo‘yicha yo‘riqnoma keltirilgan.

Tovar-transport yuk xati nima va u nima uchun kerak?

Tovar-transport yuk xati — tovarlar harakatini nazorat qilish va yuk tashish bo‘yicha hisob-kitoblarni yuritish uchun zarur hujjat. U birlamchi buxgalteriya hujjati sifatida qabul qilinishi mumkin, chunki unda mahsulot haqida ma’lumot, yetkazib berish shartlari va muddatlari, tomonlarning rekvizitlari hamda tashish narxi ko‘rsatiladi.

Yuk tashish jarayonida yuk jo‘natuvchi, oluvchi, ekspeditorlar yoki shartnoma asosida o‘z yoki ijaraga olingan transportida yuk tashish xizmatini ko‘rsatuvchi shaxslar ishtirok etadi.

Tovar-transport yuk xati shartnoma asosida transport ishini hisobga olish va yukni yetkazib berish uchun mas’ul haydovchiga ish haqi hisoblashga asos bo‘ladi. Shuningdek, bu hujjat yo‘lda IIV xodimlari tekshiruvi paytida tashishning qonuniyligini tasdiqlash uchun ham kerak bo‘ladi.

Uni transport yuk xati bilan adashtirmang: tovar-transport yuk xatida tovarlar tavsifi bo‘limi mavjud, transport yuk xatida esa bu bo‘lim yo‘q va tovar ko‘rsatilganda narx emas, faqat e’lon qilingan qiymat ko‘rsatiladi. Shu sababli, bu hujjat xarajatlarni asoslash uchun yaroqsiz va buxgalteriya hisoboti uchun kerak emas.

Transport yuk xati sotuvchi yoki xaridor yukni o‘zi tashiganda, tovar-transport yuk xati esa tashishga transport kompaniyasi jalb qilinganda yoki tranzit holatida qo‘llaniladi.

2024-yilda elektron TTNni joriy etish

2024-yildan boshlab O‘zbekistonda tovar-transport nakladnoylarini elektron shaklda yuritish majburiy bo‘ldi. 2024-yil 1-apreldan boshlab qoida yirik soliq to‘lovchilar uchun, 2024-yil 1-iyuldan boshlab esa barcha qolgan soliq to‘lovchilar uchun amal qiladi.

Elektron TTNning qog‘oz shaklidan asosiy afzalligi uning tezkor to‘ldirilishidadir.

Birinchidan, STIR yoki JSHSHIR — jismoniy shaxsning shaxsiy identifikatsiya raqami kiritilganda — hujjatda barcha zarur rekvizitlar avtomatik tarzda aks etadi. Ikkinchidan, agar elektron hisobvaraq-fakturada ETTNni rasmiylashtirishda yaratilgan ID-raqam ko‘rsatilsa, uni to‘ldirish jarayoni yanada osonlashadi.

Elektron tovar-transport nakladnoylarini hisobga olish tizimi Vazirlar Mahkamasining 2023-yil 21-dekabrdagi «Soliq ma’muriyatchiligida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi 673-sonli qaroriga asosan joriy etilmoqda.

Elektron versiyaga o‘tishning afzalliklari:

• Uni internet mavjud bo‘lgan har qanday joyda va istalgan vaqtda rasmiylashtirish mumkin;
• Yukni onlayn rejimda kuzatish imkoniyati;
• Qog‘oz va resurslarni tejash;
• Hujjatdagi ma’lumotlarning ishonchliligini undagi QR-kodni skanerlash orqali tezda tekshirish mumkin.

Tovar-transport yuk xatlari turlari

Yukni yetkazib berish usuliga qarab 5 turdagi TTN mavjud bo‘lib, ularning barchasi turli shakllarda to‘ldiriladi.

Dastlabki uch turdagi TTNning namunaviy shakllari O‘zbekiston avtomobil va daryo transporti agentligi boshlig‘ining 2004-yil 2-iyulda O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan ro‘yxatga olingan 1382-sonli buyrug‘ining ilovalarida keltirilgan.

Endi TTNning eng keng tarqalgan turi — 1-T shaklini ko‘rib chiqamiz.

TTNni rasmiylashtirish qoidalari

TTNni kim rasmiylashtirishini tashish shartnomasida belgilaysiz. Masalan, bu yuk tashuvchi shaxs bo‘lishi mumkin. Ammo odatda hujjatni jo‘natuvchi — yetkazib berish buyurtmachisi tayyorlaydi.

Jo‘natuvchi tomonidan bu quyidagi xodimlardan birining vazifasi hisoblanadi:

• ta’minotchi yoki sotish bo‘limi xodimi;
• ombor mudiri yoki omborchi;
• narxlar uchun mas’ul xodim.

«Yuk jo‘natuvchi» bo‘limida tovarni kim jo‘natganligi ko‘rsatiladi.

Hujjat 4 nusxada rasmiylashtiriladi:

• jo‘natuvchi uchun;
• qabul qiluvchi uchun;
• 2 tasi tashuvchiga beriladi: birinchisi — yetkazib berish buyurtmachisi bilan hisob-kitob qilish uchun, ikkinchisi haydovchining yo‘l varaqasiga ilova qilinadi.

TTN imzolanayotganda yukning saqlanishi uchun moddiy javobgarlik tovarlar tashiladigan avtotransport vositasiga ega bo‘lgan tashkilotga o‘tadi.

Quyida hujjatni rasmiylashtirish qoidalarini ko‘rib chiqamiz.

1-T shaklidagi TTN blankasi namunasini Excel formatida yuklab olish

1-T shakli quyidagicha ko‘rinishga ega:

TTN ikki bo‘limdan iborat: tovar va transport haqida. Birinchisini yuk jo‘natuvchi, ikkinchisini barcha tomonlar to‘ldiradi.

Tovar bo‘limi yuk jo‘natuvchi va qabul qiluvchi o‘rtasidagi munosabatlarni belgilaydi. U tovarlar haqida batafsil ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi va tovarlarni jo‘natuvchining omboridan hisobdan chiqarish hamda qabul qiluvchining omboriga kirim qilish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.

Transport bo‘limi yuk jo‘natuvchi va yukni tashigan avtotransport egasi bo‘lgan tashkilot o‘rtasidagi munosabatlarni belgilaydi. U yuk jo‘natuvchilar/qabul qiluvchilarning ko‘rsatilgan xizmatlar uchun tashuvchi tashkilot bilan hisob-kitob qilishlari uchun zarur. Shuningdek, bo‘lim transport ishlarini hisobga olish uchun xizmat qiladi.

Bo‘limda avtotransportga buyurtmachi tashkilot, tashuvchi, transportning o‘zi, haydovchi, yuk, ortish-tushirish operatsiyalari to‘g‘risidagi ma’lumotlar, shuningdek tashish haqidagi qo‘shimcha ma’lumotlar ko‘rsatiladi.

1-T shakli blankasini quyidagi tugma orqali ko‘ring va yuklab oling.

Jismoniy shaxslar uchun tovar-transport yukxati blankasi

Agar yuk jo‘natuvchi kompaniya emas, balki jismoniy shaxs bo‘lsa, buning uchun maxsus blanka mavjud.

Tovar-transport yukxatini elektron shaklda rasmiylashtirish qoidalari

ETTNni rasmiylashtirish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 28.04.2021 yildagi 249-son qarorida belgilangan.

Asosiy shartlar:

• Elektron TTNni shakllantirish uchun ERI yoki elektron raqamli imzo zarur.
• Agar yukni jo‘natish, yetkazib berish va qabul qilish ETTN orqali rad etilsa, sabablarini ko‘rsatish kerak.
• Hujjatlarni soliq xizmati organlarining ma’lumotlar bazasida saqlash muddati — 5 yil va undan ortiq, agar shartnomada boshqacha, uzoqroq muddat ko‘rsatilmagan bo‘lsa.
• Elektron yuk xati bilan bir vaqtda yuk jo‘natuvchi elektron hisob-fakturani shakllantirishi kerak.

Elektron hujjat aylanishining xususiyatlarini hisobga olgan holda jarayon quyidagicha.

1-qadam: yuk xatini shakllantirish

Yuk jo‘natuvchi tizimga tashish ishtirokchilari, tovarlar va transport vositalari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni kiritadi. Batafsil ma’lumot keyingi bo‘limda.

2-qadam: ERIni tasdiqlash

Barcha ma’lumotlarni to‘ldiruvchi xodim elektron raqamli imzo bilan tasdiqlaydi.

3-qadam: ID va QR kodni berish

Operator yukxatga ID va QR-kod beradi, uning Nizomga muvofiqligini tekshiradi.

4-qadam: yukni tashuvchi tomonidan qabul qilinishini qayd etish

Yukni yetkazib berish uchun mas’ul shaxs o‘z qismidagi ma’lumotlarning to‘g‘riligini tekshiradi va yuk qabul qilinganligini tasdiqlaydi, shundan so‘ng yuk oluvchiga yetkazib berilganligi faktini o‘zining ERIsi bilan tasdiqlaydi.

5-qadam: qabul qiluvchi tomonidan yukni qabul qilish

Yukni qabul qiluvchi o‘z ma’lumotlarini tekshiradi va ERI bilan yukni qabul qilganligini tasdiqlaydi yoki sabablarini ko‘rsatgan holda yukni qabul qilishni rad etadi.

Texnik nosozliklar yuz berganda, hujjatni qog‘oz shaklida rasmiylashtirishga ruxsat beriladi. Muammo bartaraf etilgandan so‘ng 5 kalendar kuni ichida tovar-transport yukxatini qog‘ozda ko‘rsatilgan sana bilan axborot tizimiga kiritish imkoniyatingiz bor.

Agar TTNni qog‘ozda to‘ldirishga to‘g‘ri kelsa, 1-T shakli qaysi maydonlarni o‘z ichiga olishini va 673-son qarorga muvofiq ularni qanday to‘ldirishni bilish kerak.

Yuk jo‘natuvchi tomonidan elektron tovar-transport yukxatini to‘ldirish bo‘yicha bosqichma-bosqich yo‘riqnoma

Yuk jo‘natuvchi tomonidan tovar-transport yukxatini to‘ldirishni ko‘rib chiqamiz.

Tovar bo‘limi

Sarlavhada TTN tuzilgan sanani ko‘rsating. Keyin ishtirokchilar va transport haqida ma’lumot beriladi. Ma’lumotlarni tegishli satrlarga yozing:

• Yuklash avtomobilining markasi va davlat raqami;
• Yo‘l varaqasi raqami;
• Tashuvchining nomi;
• Haydovchining F.I.Sh.;
• Yetkazib berish uchun haq to‘laydigan korxonaning nomi;
• Tovarni jo‘natuvchi va oluvchi korxonalarning nomi;
• Yuk ortish va tushirish punktlarining manzillari;
• Yuklash tirkamalarining davlat raqamlari.

Keyin ustunlar bo‘yicha yuk ma’lumotlarini to‘ldiring:

• 1-6: har bir tovar toifasining narxi, miqdori va nomi. Agar bu konteynerli jo‘natma bo‘lsa, 2-ustunga «Konteynerlar» va ularning sonini yozing.
• 7: yuk bilan birga jo‘natiladigan hujjatlarning raqamlari va nomlari.
• 8: qisqacha, tovar qanday qadoqlangan, agar qadoqlanmagan bo‘lsa — «q/siz».
• 9: 1-ustunda yozilgan har bir tovar nomi va qadoqlash turi bo‘yicha nechta joy bor. Agar paketlangan yoki konteynerlarda jo‘natayotgan bo‘lsangiz, paketlar/konteynerlar soni.
• 10: yuk og‘irligini aniqlash usuli, tarozi turi.
• 11-12: kod va og‘irlik.
• 13: og‘irligi, 0,01 tonnagacha aniqlikda.

«Jami berilgan summa» va «Berishga ruxsat berdi» maydonlarida tovarlar narxini va xodimning lavozimi hamda imzosini so‘z bilan yozing. Xodim imzo qo‘yadi.

«Safar soni» maydoniga butun hujjat bo‘yicha jo‘natmalar sonini yozing.

Transport bo‘limi

Bu yerda haydovchi va jo‘natuvchi o‘rtasidagi qabul qilish-topshirish haqidagi ma’lumotlar qayd etiladi.

Birinchi «Topshirdi» blokini tovar jo‘natuvchi, ikkinchisini haydovchi-ekspeditor, uchinchi «Yukni qabul qildi» blokini esa tovarni ishonchnoma asosida tashuvchi agent to‘ldiradi.

Barcha ishtirokchilar lavozimi, F.I.Sh.ni ko‘rsatadi va ma’lumotlarni imzo va muhr bilan tasdiqlaydi.

Agar yuk plombalangan bo‘lsa, plomba raqami kerak. Og‘irligi 0,01 tonnagacha aniqlikda yoziladi.

«Yuklash-tushirish ishlari» blokidagi «Yuklash» qatorida kerakli ma’lumotlarni quyidagi tarzda ko‘rsating:

• «Usul» — yuklash usuli;
• «Kelish sanasi va vaqti» — transport vositasi qachon kelgani;
• «Jo‘nash sanasi va vaqti»;
• «Kutish vaqti» — yuklash qancha davom etgani;
• «Mas’ul shaxs imzosi» — yuklash uchun javobgar shaxsning imzosi.